چگونه نسل سوم اینترنت (Web 3.0) آینده را تغییر می‌دهد؟ تفاوت‌ها با نسل اول و دوم

نسل اول اینترنت (Web 1.0)، بر مبنایِ بازیابی و خواندن اطلاعات بنا شده بود. نسل دوم اینترنت (Web 2.0)، بر پایه‌ی خواندن، نوشتن، خلق محتوا و تعامل با کاربرِ نهایی استوار است؛ همچنین وب 2.0، به ‌واسطه‌ی ماهیت مشارکت‌آمیز و اجتماعی‌اش شهرت یافته‌است. نسل سوم اینترنت (Web 3.0)، که سومین نسل از اینترنت جهان‌گستر (Word Wide Web) به شمار می‌رود، چشم‌اندازی از یک اینترنت غیرمتمرکز را پیش روی ما قرار می‌دهد که هم‌اکنون در حال توسعه است. وب 3.0 بر خواندن، نوشتن و مالکیت داده‌ها استوار است.

به منظور درک عمیق‌تر ویژگی‌ها و ضرورت‌های نسل اول اینترنت (Web 1.0)، نسل دوم اینترنت (Web 2.0) و نسل سوم اینترنت (Web 3.0)، لازم است در ادامه‌ی این مقاله از هامیا ژورنال، بررسی دقیق‌تری انجام دهیم.

نسل اول اینترنت (Web 1.0) چیست؟

وب 1.0 (Web 1.0)، به نخستین مرحله از تکامل اینترنت جهان‌گستر (Word Wide Web) اشاره دارد. در این دوران اولیه، خالقان محتوا اندک بودند و اکثریت قریب به اتفاق کاربران، صرفاً مصرف‌کنندگان محتوا به شمار می‌رفتند. صفحاتِ وبِ شخصی که عمدتا از صفحات ایستا تشکیل شده بودند و روی سرورهای وبِ ارائه شده توسط شرکت‌های تأمین‌کننده خدمات اینترنتی (ISP) یا سرویس‌های رایگانِ میزبانیِ وب قرار داشتند (مانند وبلاگ‌ها)، در نسل اول اینترنت رواج داشتند.

تبلیغات در وب‌سایت‌ها در حین مرور اینترنت در وب 1.0 ممنوع بود. همچنین، وب‌سایت‌هایی مانند “اوفوتو (Ofoto)” در وب 1.0 وجود داشتند که به کاربران امکان ذخیره‌سازی، اشتراک‌گذاری، مشاهده و چاپ عکس‌های دیجیتال را می‌دادند. وب 1.0 یک شبکه توزیع محتوا (CDN) بود که نمایش اطلاعات در وب‌سایت‌ها را تسهیل می‌کرد. نسل اول اینترنت را می‌توان به عنوان نسل وب‌سایت‌های شخصی نیز در نظر گرفت. وب 1.0 دارای فهرست‌هایی بود که به کاربران امکان بازیابی بخش خاصی از اطلاعات را می‌داد. دوران وب 1.0 تقریباً از سال 1991 تا 2004 را در بر می‌گیرد.

چهارچوب اساسی طراحی وب‌سایت‌های نسل اول (Web 1.0)

وب‌سایت‌های نسل اول بر پایه چهار عنصر اصلی استوار هستند:

1. صفحات ایستا: محتوای وب‌سایت به‌صورت ثابت بوده و به‌روزرسانی آن به ندرت انجام می‌گرفت. این صفحات شبیه به صفحات یک کتابچه راهنما یا یک بروشور عمل می‌کردند.
2. ارائه محتوا از سیستم فایل سرور: محتوا مستقیماً از پوشه‌های موجود روی سرور در اختیار کاربر قرار می‌گرفت. برخلاف وب‌سایت‌های امروزی، پایگاه‌داده‌ رابطه‌ای برای مدیریت پویای محتوا وجود نداشت.
3. ساخت صفحات با استفاده از الحاقات سمت سرور (SSI) یا واسط دروازه مشترک (CGI): این دو روش قدیمی برای تولید محتوای پویا در وب‌سایت‌های اولیه به کار می‌رفتند. با این حال، سطح پیچیدگی آن‌ها در مقایسه با زبان‌های برنامه‌نویسی مدرن وب بسیار بالاتر بود.
4. استفاده از فریم‌ها و جدول‌ها برای چیدمان و ترازبندی عناصر صفحه: طراحان وب‌سایت‌های نسل اول، برای جانمایی و مرتب‌سازی بخش‌های مختلف صفحه، از فریم‌ها و جداول استفاده می‌کردند. این روش گاهاً با استفاده از تصاویر متحرک (GIF) کوچک برای ایجاد فاصله بین عناصر همراه می‌شد.

ویژگی‌های وب 1.0

• اتصال آسان صفحات ایستا به یکدیگر از طریق ابرپیوندها (Hyperlink): وب‌سایت‌های نسل اول بر پایه ابرپیوندها بنا شده بودند و کاربران می‌توانستند به سادگی با کلیک بر روی لینک‌های موجود، از صفحه‌ای به صفحه دیگر بروند.
• پشتیبانی از عناصری مانند فریم‌ها و جداول با HTML 3.2: زبان نشانه‌گذاری HTML نسخه 3.2، ابزار اصلی برای ساخت وب‌سایت‌های اولیه به شمار می‌رفت. این نسخه از HTML امکان استفاده از فریم‌ها و جداول را برای طراحان فراهم می‌آورد.
• وجود تصاویر و دکمه‌های GIF: وب‌سایت‌های نسل اول اغلب حاوی تصاویر ساده و دکمه‌های متحرک با فرمت GIF بودند.
• کمبود تعامل بین کاربر و سرور: بر خلاف وب‌سایت‌های امروزی، در وب 1.0 تعامل اندکی بین کاربر و سرور وجود داشت. کاربران صرفاً می‌توانستند محتوا را مشاهده کنند و امکان برقراری ارتباط دوطرفه با وب‌سایت‌ها بسیار محدود بود.
• ارسال فرم‌های HTML از طریق ایمیل: فرم‌های وب‌سایت‌های نسل اول به جای برقراری ارتباط با پایگاه‌داده، اطلاعات کاربر را مستقیماً به آدرس ایمیلی خاص ارسال می‌کردند.
• ارائه یک بستر انتشار یک‌طرفه: وب 1.0 تنها به انتشار محتوا از سمت مدیر وب‌سایت محدود بود و کاربران امکان ایجاد و به اشتراک‌گذاری محتوای خود را در آن نداشتند.

نسل دوم اینترنت (Web 2.0) چیست؟

اصطلاح وب 2.0 اگرچه در سال 1999 توسط دارسی دینوچی (Darcy DiNucci) ابداع شد، اما شهرت آن با برگزاری اولین کنفرانس وب 2.0 (بعدها با عنوان اجلاس وب 2.0 شناخته شد) در سال 2004 توسط “تیم اُرایلی (Tim O’Reilly)” و “دیل دافِرتی (Dale Dougherty)” رقم خورد. وب 2.0 به وب‌سایت‌هایی در سطح جهانی اشاره دارد که بر سه عنصر کلیدی تأکید می‌کنند: 1) محتوای تولید شده توسط کاربر، 2) سهولت استفاده و 3) قابلیت همکاری برای کاربران نهایی. وب 2.0 همچنین با عنوان “وب اجتماعی مشارکتی” نیز شناخته می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که وب 2.0 به تغییر در مشخصات فنی اینترنت اشاره ندارد، بلکه بیانگر تحول در نحوه طراحی و استفاده از صفحات وب است. این گذار، تحول مثبتی به شمار می‌رود اما زمان وقوع این تغییرات به طور ملموس قابل درک نبوده‌است.

وب 2.0 با ایجاد امکان برقراری تعامل و همکاری با یکدیگر از طریق رسانه‌های اجتماعی، کاربران را به عنوان خالق محتوای تولید شده در یک جامعه مجازی توانمند می‌سازد. وب 2.0 را می‌توان به عنوان نسخه‌ای ارتقا یافته از وب 1.0 در نظر گرفت.

توسعه وب 2.0 از فناوری‌های مرورگر وب مانند AJAX و فریمورک‌های جاوا اسکریپت بهره می‌گیرد. در حال حاضر، AJAX و فریمورک‌های جاوا اسکریپت به ابزارهای بسیار محبوب برای ایجاد وب‌سایت‌های نسل دوم وب تبدیل شده‌اند.

ویژگی‌های وب 2.0

• دسته‌بندی آزاد اطلاعات: وب 2.0 به کاربران امکان می‌دهد تا به صورت مشترک به بازیابی و دسته‌بندی اطلاعات بپردازند. نسل دوم اینترنت با شکستن انحصار طبقه‌بندی اطلاعات از سوی مالکان وب‌سایت‌ها، فضایی را برای مشارکت جمعی در سازماندهی داده‌ها فراهم می‌آورد.
• محتوای پویا و پاسخگو به کاربر: وب‌سایت‌های نسل دوم بر خلاف وب 1.0، محتوایی پویا و واکنش‌پذیر نسبت به ورودی کاربر ارائه می‌دهند. این محتوا می‌تواند بر اساس علایق، جستجوها و یا تعاملات قبلی کاربر با وب‌سایت، شکل متفاوتی به خود بگیرد.
• جریان اطلاعات دوطرفه: در وب 2.0، جریان اطلاعات تنها از سمت مالک وب‌سایت به کاربر محدود نمی‌شود. کاربران می‌توانند از طریق ابزارهایی مانند سیستم رتبه‌دهی و کامنت‌گذاری آنلاین، در چرخه تولید و بهبود محتوای وب‌سایت‌ها مشارکت فعال داشته باشند.
• توسعه واسط‌های برنامه‌نویسی کاربردی  (API): وب 2.0 با بهره‌گیری از واسط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) امکان استفاده از قابلیت‌های خود را برای سایر نرم‌افزارها و وب‌سایت‌ها فراهم می‌آورد. این قابلیت، انعطاف‌پذیری و پویایی اکوسیستم وب را به طرز چشمگیری ارتقا می‌دهد.
• دسترسی گسترده به اینترنت: با ظهور وب 2.0، دسترسی به اینترنت از محدوده کاربران سنتی رایانه‌های شخصی فراتر رفته و طیف وسیع‌تری از کاربران با ابزارهای مختلف را در بر می‌گیرد. این امر، لزوم توجه به نیازها و سلایق کاربران با علایق و پیشینه‌های متنوع را گوشزد می‌کند.

کاربردهای وب 2.0

• شبکه اجتماعی: وب اجتماعی مجموعه‌ای از ابزارها و پلتفرم‌های آنلاین است که افراد از طریق آن‌ها به اشتراک‌گذاری دیدگاه‌ها، عقاید، تفکرات و تجربیات خود می‌پردازند. برخلاف وب 1.0 که کاربر صرفاً نقش یک مصرف‌کننده منفعل را در آن ایفا می‌کرد، وب 2.0 با رویکردی تعاملی، کاربر را به یک مشارکت‌کننده فعال به وسیله‌ی هشت ابزار زیر تبدیل می‌کند:
  • پادکست (Podcasting)
  • وبلاگ‌نویسی (Blogging)
  • تگ‌گذاری (Tagging)
  • گردآوری محتوا با RSS
  • نشانه‌گذاری اجتماعی (Social Bookmarking)
  • شبکه‌های اجتماعی (Social Networking)
  • رسانه‌های اجتماعی (Social Media)
  • رأی‌گیری بر محتوا (Web Content Voting)

نسل سوم اینترنت (Web 3.0) چیست؟

وب 3.0 به مرحله‌ای از تکامل اینترنت اشاره دارد که نحوه استفاده و تعامل با آن را دگرگون می‌سازد. در نسل سوم اینترنت، وب به نوعی پایگاه داده تبدیل می‌شود که با فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) مانند بلاکچین ادغام می‌گردد. داده‌های موجود در این پایگاه داده، امکان ایجاد قراردادهای هوشمند بر اساس نیازهای فردی را فراهم می‌آورند. وب 3.0 پس از دوره‌ای طولانی که تمرکز بر روی بخش کاربر نهایی (فرانت‌اند) وب بود (وب 2.0 عمدتاً بر روی AJAX، تگ‌گذاری و سایر نوآوری‌های مرتبط با تجربه کاربری در فرانت‌اند متمرکز بود)، زیرساخت وب (بک‌اند) را ارتقا می‌بخشد. وب 3.0 اصطلاحی است که برای توصیف مسیرهای مختلف تحول در نحوه استفاده و تعامل با وب به کار می‌رود. در وب 3.0، مالکیت داده‌ها از میان برداشته می‌شود و اشتراک‌گذاری داده‌ها در اولویت قرار می‌گیرند. با این وجود، همچنان ماهیت مجزا بودن داده‌ها حفظ می‌شود و سرویس‌های مختلف می‌توانند نماهای متفاوتی از یک وب‌سایت یا داده واحد را به کاربران ارائه دهند.

“وب معنایی (Semantic Web)” که به عنوان نسل سوم وب نیز شناخته می‌شود، نویدبخش سازماندهی “اطلاعات جهان” به شیوه‌ای منطقی‌تر از آن چیزی است که موتور جستجوی فعلی گوگل با ساختار اسکیما (Schema)ی موجود قادر به انجام آن است. این امر به ویژه از منظر درک ماشینی در مقابل درک انسانی اهمیت دارد. وب معنایی، نیازمند استفاده از یک زبان ارائه‌دهنده هستی‌شناختی صریح مانند OWL، برای تولید هستی‌شناسی‌های خاص این حوزه است. این هستی‌شناسی‌ها به ماشین‌ها امکان می‌دهند تا در مورد اطلاعات استدلال کرده و به نتایج جدیدی دست یابند، نه اینکه صرفاً کلمات کلیدی را تطبیق دهند.

ویژگی‌های وب 3.0

• وب معنایی: نسل بعدی وب، با “وب معنایی” گره خورده‌است. وب معنایی، فناوری‌های وب را به گونه‌ای ارتقا می‌دهد که امکان ایجاد، اشتراک‌گذاری و اتصال محتوا از طریق جستجو و تحلیل مبتنی بر درک معنای کلمات، به جای تکیه بر کلیدواژه‌ها یا اعداد، فراهم می‌آید. وب معنایی به ماشین‌ها این امکان را می‌دهد تا روابط مفهومی موجود بین کلمات و اطلاعات را درک کنند و نتایج جستجوی دقیق‌تر و مرتبط‌تری را برای کاربران به ارمغان آورند.
• هوش مصنوعی: در وب 3.0، با ترکیب این قابلیت با پردازش زبان طبیعی، رایانه‌ها می‌توانند مانند انسان‌ها، اطلاعات را درک کنند و نتایج سریع‌تر و مرتبط‌تری ارائه دهند. هوش مصنوعی در وب 3.0 با درک بهتر نیازهای کاربران، قادر به برآورده‌سازی هوشمندانه‌تر آن‌هاست.
• گرافیک سه بعدی: طراحی سه بعدی در وب‌سایت‌ها و سرویس‌های وب 3.0 به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. راهنمای موزه‌ها، بازی‌های کامپیوتری، تجارت الکترونیک، بسترهای جغرافیایی و موارد دیگر، همگی نمونه‌هایی از کاربرد گرافیک سه بعدی در نسل سوم اینترنت هستند.
• اتصال‌پذیری: با ظهور وب 3.0، به لطف فرا داده‌ی معنایی (Semantic Metadata)، اطلاعات از اتصال‌پذیری بالاتری برخوردارند. در نتیجه، تجربه کاربری به سطح دیگری از اتصال ارتقا می‌یابد که از تمامی اطلاعات موجود بهره می‌برد.
• دسترسی همه‌جا: محتوا در وب 3.0 توسط برنامه‌های کاربردی مختلف قابل دسترسی است، هر دستگاهی به وب متصل می‌شود و خدمات آن در همه جا قابل استفاده است.
• دفتر کل توزیع‌شده (DLT) و قراردادهای هوشمند: با کمک فناوری DLT، می‌توانیم به پایگاه داده‌ای دست یابیم که نفوذ به آن تقریباً غیرممکن است. این فناوری به کاربران امکان می‌دهد تا بر محتوا و دارایی‌های مجازی خود ارزش‌گذاری کنند. DLT با ادغام قراردادهای هوشمند، جامعه‌ای بدون نیاز به اعتماد شخص ثالث را تسهیل می‌کند. قراردادهای هوشمند بر اساس داده‌های موجود در DLT اجرا می‌شوند و نیازی به حضور واسطه برای تضمین اجرای آن‌ها نیست. این فناوری قدرتمند می‌تواند دنیای اینترنت را به مکانی بسیار بهتر و با فرصت‌های بیشتری برای همگان تبدیل کند.

اینترنت اشیا (IoT) | کاربردها و چالش‌ها

مقایسه‌ی نسل اول (Web 1.0) و دوم (Web 2.0) و سوم (Web 3.0) اینترنت

ویژگی‌ها	نسل اول اینترنت (Web 1.0)	نسل دوم اینترنت (web 2.0)	نسل سوم اینترنت (Web 3.0)
1. ماهیت محتوا	عمدتا خواندنی	خواندن و نوشتن	قابل حمل و شخصی
2. تمرکز	بر شرکت	بر جامعه	بر فرد
3. قالب رایج محتوا	صفحات اصلی	وبلاگ‌ها / ویکی‌ها	استریم زنده / موج‌ها
4. مالکیت محتوا	مالکیت محتوا	اشتراک‌گذاری محتوا	تلفیق محتوا
5. فناوری تعامل	فرم‌های وب	وب‌سایت‌های کاربردی	اپلیکیشن‌های هوشمند
6. طبقه‌بندی اطلاعات	دایرکتوری‌ها	تگ‌گذاری	رفتار کاربر
7. معیار موفقیت	بازدید از صفحه	هزینه به ازای کلیک	تعامل کاربر
8. تبلیغات	بنرهای تبلیغاتی	تبلیغات تعاملی	تبلیغات بر اساس رفتار
9. نمونه وب‌سایت	Britannica Online	Wikipedia	وب معنایی
10. زبان نشانه‌گذاری	HTML/پورتال‌ها	XML / RSS	RDF / RDFS / OWL
11. تمرکز بر داده	روی داده تمرکز نشده بود	داده‌های بسیاری توسط برخی واسطه‌ها کنترل می‌شد	داده‌ها شخصی‌سازی شده‌اند و نیازی به واسطه نیست
12. هدف نهایی	به اشتراک‌گذاری اطلاعات	برقراری ارتباط	غوطه‌وری
13. نوع اتصال	اتصال اطلاعات به عنوان هدف اصلی	اتصال مردم	برقراری ارتباط دانش
14. ماهیت وب‌سایت‌ها	وب‌سایت‌های ایستا	معرفی وب‌سایت‌های کاربردی	کارکردها و اپلیکیشن‌های هوشمند مبتنی بر وب
15. ماهیت کلی وب	یک وب ساده‌تر و منفعل‌تر	یک وب اجتماعی پیشرفته	یک وب معنایی وجود دارد
16. فناوری‌های مرتبط	وب و سرورهای فایل، HTML و پورتال‌ها	AJAX، جاوا اسکریپت، CSS و HTML5	فناوری‌های وب 3.0 شامل بلاکچین، هوش مصنوعی و پروتکل‌های غیرمتمرکز است.
17. نمونه فناوری‌های مرتبط	سرورهای وب و فایل	موتورهای جستجو (از جمله AltaVista و Yahoo!)	حساب‌های ایمیل (Yahoo!, Hotmail)

نتیجه‌گیری

همانطور که در این مقاله به تفصیل در مورد وب‌ها توضیح داده شد، وب 1.0، وب 2.0 و وب 3.0 هر یک ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند. در این متن، قابلیت‌های وب 1.0، وب 2.0 و وب 3.0 به همراه تفاوت‌های آن‌ها به روشنی مورد بحث قرار گرفت. هر یک از این سه نسل از وب در زمان ظهور خود مورد استفاده قرار گرفته‌اند و به نوبه‌ی خود، دنیای وب را متحول کرده‌اند.

سوالات متداول